छत्तीसगढ : भाग ९ - बस्तरचा दसरा महोत्सव

रथाचं चाक आकार घेताना

७५ दिवस चालणारा बस्तर दसरा बस्तरचा दसरा महोत्सव हा जगातील सर्वात मोठा उत्सव म्हणून ओळखला जातो. असे मानले जाते की या अनोख्या उत्सवाची सुरुवात १३ व्या शतकात बस्तरचे चौथे राजा राजा पुरुषोत्तम देव यांच्या कारकिर्दीत झाली. दसरा उत्सव स्थानिक देवतांचा आणि देवी दंतेश्वरीचा उपासना सन्मान सोहळा म्हणून साजरा केला जातो. येथील लोक भगवान रामाने रावणावर मिळवलेल्या विजयाचे प्रतीक म्हणून दसरा साजरा करतात आणि स्थानिक देवी माँ दंतेश्वरीची पूजा करून तिची सेवा करतात. काही आदिवासी समुदाय निसर्गाने प्रेरित होऊन त्यांच्या देवतांची त्यांच्या असंख्य रूपांची पूजा करतात. बस्तर दसऱ्याची तयारी जुलैच्या अखेरीस येणाऱ्या श्रावण महिन्यातील मावळत्या चंद्रापासून किंवा कृष्ण पक्षापासून सुरू होते आणि हा उत्सव अश्विनच्या तेजस्वी पंधरवड्यापासून (ऑगस्ट ते ऑक्टोबर दरम्यान) १३ व्या दिवसापर्यंत चालू राहतो. बस्तरच्या राजघराण्याद्वारे हा उत्सव आयोजित केला जातो. जगदलपूरचे रस्ते उत्साहाने आणि उत्साहाने भरलेले असतात आणि लोक पारंपारिक पोशाख परिधान करून, नाचत आणि ढोलकी वाजवत त्या समाविष्ट होतात. बस्तरच्या अनेक गावांमधून आलेले सुतार दरवर्षी रथ तयार करतात. पुरीच्या जगन्नाथाच्याच प्रमाणे हा उत्सव आणि रथ साजरा केला जातो. सुंदर सजवलेला एक भव्य दुमजली रथ ४०० हून अधिक लोक रस्त्यावरून खेचत नेतात. उत्सवाचे शेवटचे १० दिवस प्रेक्षणीय असतात, ज्यामध्ये असंख्य आदिवासी विधी केले जातात, ज्याचा शेवट पुष्प रथ परिक्रमा आणि भितर रैनीमध्ये होतो.

रथ

आताच्या काळात अनेक उत्सव शहरी आणि आधुनिक  पद्धती स्वीकारत असताना मात्र हा उत्सव धार्मिकदृष्ट्या आदिवासी रीतिरिवाजांचे पालन करतो आणि त्यांची शुद्धता आणि पारंपारीक रिती रिवाजा प्रमाणे साजरा होतो. 

देवतांचे मुखवटे 

छत्तीसगढ : भाग ८ - मदारकोंटा गुहा

मदारकोंटा गुहा 

छत्तीसगडच्या बस्तर जिल्ह्यातील जगदलपूरजवळील मदारकोंटा ही एक नैसर्गिक चुनखडीची गुहा आहे, जगदलपूरजवळील घनदाट जंगलात लपलेली ही गुहा साहसी पर्यटनासाठी एक उत्कृष्ट ठिकाण आहे. ही गुहा नैसर्गिक सौंदर्यात निसर्गरम्य हायकिंग आणि शांत विश्रांतीचा एक अनोखा अनुभव देते, ज्यामुळे ती निसर्गप्रेमी आणि साहसी शोधकांसाठी एक आदर्श ठिकाण बनले आहे.  प्रथम दर्शनी हे ठिकाण अवघड वाटेवरचं वाटलं तरी त्या ठिकाणी गेल्यावर केलेल्या श्रमाचं चीज झालं असं वाटतं.

मंदारकोंटा गावाच्या नावावरून या गुहेचे नाव मंदारकोंटा ठेवण्यात आले आहे. गुहेत पोहोचण्यासाठी तुम्हाला अरुंद मार्गांमधून जावे लागते. गुहेच्या आत चुनखडीत गळती, कार्बन डायऑक्साइड आणि पाण्याच्या रासायनिक अभिक्रियेमुळे स्लेटमाइट आणि स्लेटराइटचे काही खांब तयार झाले आहेत. गुहेच्या सौंदर्यात भर घालणारे हे खांब चमकदार आणि विविध आकारात आहेत.

प्रमुख वैशिष्ट्ये:

स्थान: जगदलपूरपासून सुमारे २६ किलोमीटर अंतरावर मदारकोंटा गावाजवळील घनदाट जंगलात स्थित आहे.

निसर्ग: या नैसर्गिक चुनखडीच्या गुहा आहेत.

अनुभव: निसर्गरम्य हायकिंग, पर्यावरणपूरक निवास आणि चित्तथरारक दृश्यांसह खडकाळ अन्वेषण आणि शांतता.

पर्यटन: बस्तरच्या वन्य सौंदर्यात लपलेले रत्न.

पर्यटन: मार्गदर्शित गुहा टूर उपलब्ध आहे.

हायकिंग: गुहेभोवतीचे जंगल हायकिंगच्या संधी देते.

निसर्ग प्रेमींसाठी: हे निसर्गप्रेमी आणि साहसी शोधकांसाठी एक उत्कृष्ट ठिकाण आहे.

क्रमश:

नरेंद्र प्रभू

छत्तीसगढ : भाग ७ - धबधब्यांचं बस्तर

 

चित्रकोट धबधबा

सह्याद्री सारख्या डोंगर-दर्‍या नसल्या तरी बस्तरच्या तुलनेने सपाट असलेल्या प्रदेशात धबधब्यांचं साम्राज्य आहे. चित्रकोट, तमडा घुमर, मेंद्री घुमर, तीरथगड यासारखे धबधबे  किती वेळ न्याहाळत बसलं तरी मनाचं समाधान होत नाही. सपाट भागावरून वाहत येणार्‍या नद्या अचानक खचलेल्या भागात धबधब्यांचं रुप घेतात , मनाला मोहवतात आणि जल प्रवाह बनून पुन्हा संथ गतीने वाहू लागतात.
 
चित्रकोट धबधबा हा भारतातील छत्तीसगड राज्यातील बस्तर जिल्ह्यामधील इंद्रावती नदीवर स्थित एक सुंदर धबधबा आहे. या धबधब्याची उंची ९० फूट आहे. या धबधब्याचे वैशिष्ट्य म्हणजे पावसाळ्यात तो  लाल रंग घेतो, तर उन्हाळ्याच्या चांदण्या रात्री तो पूर्णपणे पांढरा दिसतो.

जगदलपूरपासून ४० किमी आणि रायपूरपासून २७३ किमी अंतरावर असलेला हा धबधबा छत्तीसगडमधील सर्वात मोठा, रुंद आणि सर्वाधिक वाहणारा धबधबा आहे. हा बस्तर विभागातील सर्वात प्रमुख धबधबा मानला जातो. जगदलपूरच्या जवळ असल्याने, याला एक प्रमुख पिकनिक स्पॉट म्हणूनही प्रसिद्धी मिळाली आहे. घोड्याच्या नालाच्या आकाराच्या तोंडामुळे, हा जल धबधबा भारताचा नायगारा म्हणूनही ओळखला जातो. चित्रकोट धबधबा खूप सुंदर आहे आणि पर्यटकांचा आवडता धबधबा आहे. दाट झाडे आणि विंध्य पर्वतरांगांमध्ये वसलेला, या धबधब्यातून येणारा विस्तीर्ण पाण्याचा प्रपात पर्यटकांना मोहित करतो.

"इंडियन नायगारा" म्हणून प्रसिद्ध असलेला चित्रकोट धबधबा प्रत्येक ऋतूत पाहण्यासारखा असतो, परंतु पावसाळ्यात तो पाहणे अधिकच रोमांचक असते. पावसाळ्यात त्याची रुंदी १५० मीटरपर्यंत पोहोचते. रात्रीच्या शांततेत, धबधब्याचा आवाज ३ ते ४ किलोमीटर अंतरावरून ऐकू येतो. पावसाळ्यात उंचावरून येणाऱ्या प्रचंड पाण्याच्या गर्जना एक रोमांच आणि विस्मय निर्माण करतात. पावसाळ्यात या धबधब्यांचे सौंदर्य खूप वाढते. जुलै-ऑक्टोबर हा पर्यटकांसाठी भेट देण्याचा आदर्श काळ आहे. चित्रकोट धबधब्याच्या सभोवतालची घनदाट जंगले त्याच्या नैसर्गिक सौंदर्यात आणखी भर घालतात. रात्रीच्या वेळी, हा परिसर पूर्णपणे प्रकाशित होतो, ज्यामुळे पर्यटक धबधब्यातून पडणाऱ्या पाण्याचे सौंदर्य पाहू शकतात. वेगवेगळ्या वेळी, या धबधब्यातून किमान तीन आणि सात प्रवाह पडतात.

तमडा घुमर

तमडा घुमर: बस्तर हे त्याच्या अफाट नैसर्गिक सौंदर्यासाठी ओळखले जाते. चित्रकोटला जाताना मारडूम जवळ, तमडा घुमर हा बारमाही धबधबा आहे. हा धबधबा इंद्रावती नदी पात्रात थेट १०० फूट उंचीवरून पडतो. सर्व मोठ्या आणि आश्चर्यकारक धबधब्यांप्रमाणे, पावसाळ्यात, हिरवळ आणि उन्हाळ्यातील ढग त्याचे सौंदर्य वाढवतात. या परिसरात मोरांच्या उपस्थितीमुळे, या धबधब्याला स्थानिक लोक मयूर घुमर म्हणूनही ओळखतात.  

चित्रधारा, तमडा घुमर आणि मेंद्री  घुमर हे चित्रकोट धबधब्याकडे जाण्याचा मार्ग अधिक आल्हाददायक आणि आनंददायी बनवतात. तामरा घुमर धबधबा जगदलपूरपासून सुमारे ४५ किलोमीटर अंतरावर आहे. तो चित्रकोट आणि मेंद्री  घुमर धबधब्याच्या अगदी जवळ आहे. धबधब्याच्या दोन्ही बाजूंनी हिरवीगार शेते आहेत. चित्रकोट आणि तीरथगड धबधब्यांप्रमाणे, तामरा घुमर धबधबा हे देखील चित्रकोट धबधब्यांजवळ एक आवर्जून पाहण्यासारखे ठिकाण आहे.

मेंद्री घुमर

मेंद्री घुमर धबधबा हा चित्रकोट धबधब्याच्या मार्गावर एक सुंदर हंगामी धबधबा आहे. "धुक्याची दरी" म्हणून प्रसिद्ध असलेले मेंद्री घुमर एक सुंदर दरी व्यापते. १२५-१५० फूट उंचीवरून कोसळणाऱ्या हिरव्या दरीत ते शांतपणे आपले अस्तित्व दर्शवते. वरून घनदाट जंगलाकडे पाहिल्यास मनात शांततेची भावना निर्माण होते.

मेंद्री घुमर धबधब्याचे निसर्गरम्य सौंदर्य आणि रिमझिम पाऊस हा एक मनमोहक अनुभव असतो. चित्रधारा, तामडा घुमर आणि मेंद्री घुमर धबधबे चित्रकोट धबधब्याकडे जाण्याचा प्रवास आणखी आनंददायी आणि मनाला प्रसन्न बनवतात.

तीरथगड जलप्रपात

तीरथगड जलप्रपात:  जगदलपूरपासून ३५ किलोमीटर अंतरावर असलेला हा मनमोहक धबधबा पर्यटकांची मने जिंकतो. पर्यटक त्याच्या मनमोहक सौंदर्यात इतके हरवून जातात की त्यांना येथून निघून जावेसे वाटत नाही. मुंगबहार नदीवर वसलेला हा धबधबा चंद्रकोरी आकाराच्या टेकडीवरून ३०० फूट खाली पायऱ्यांसारख्या नैसर्गिक रचनांवर पओसंडून वहात असतो. पडणाऱ्या पाण्यामुळे निर्माण होणारा दुधाळ फेस आणि पाण्याच्या थेंबांचा नैसर्गिक कारंजे पर्यटकांना हळुवारपणे भिजवतात. लाखो वर्षांपूर्वी, भूकंपामुळे नदीच्या खालच्या बाजूचे खडक कोसळले आणि त्यामुळे तयार झालेल्या पायऱ्यांसारख्या दरीने हा मनमोहक धबधबा निर्माण केला असावा. 

चित्रकोट धबधबा